Skip to content
Forum Poetyki
Forum Poetyki
Forum Poetyki

Primary Sidebar

Działy

  • Teorie
  • Przekłady
  • Praktyki
  • Słownik poetologiczny
  • Komentarze pisarskie
  • Archiwum poetologiczne
  • Krytyki
  • Polemiki

Informacje

  • Kontakt
  • Dla autorów
  • Rada naukowa
  • Redakcja

Intonacja w wierszu średniowiecznym i sylabicznym. Ćwiczenia

Intonacja w wierszu średniowiecznym i sylabicznym. Ćwiczenia

Agnieszka Kwiatkowska


Ćwiczenie: Proszę zbadać bieg linii intonacyjnej w przywołanych niżej wierszach. Jaki jest jej związek z budową wersyfikacyjną poszczególnych utworów? Czy napięcie między intonacją a podziałem na wersy ma wartość semantyczną?

1

Przetoć stoł wieliki świeboda:
Staje na nim piwo i woda,
I k temu mięso i chleb,
I wiele jinych potrzeb,
Podług dostatka tego,
Ktole może dostać czego.

(P. Słota, Pieśń o chlebowym stole)

2

A jacy to źli ludzie mieszczanie krakowianie,
Żeby pana swego, wielkiego chorągiewnego,
Zabiliście, chłopi, Andrzeja Tęczyńskiego!
Boże się go pożałuj, człowieka dobrego,
Iże tako marnie szczedł od nierownia swojego!

(Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego)

3

Tyś Pan wszytkiego świata. Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował.
Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.

Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi
A zamierzonych granic przeskoczyć się boi.
Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.

(J. Kochanowski, Pieśń XXV z Ksiąg wtórych)

4

Królowi hymn możnemu śpiewajmy, Kameny!
Bogu naprzód, bez Boga nic nie godno ceny.
On stworzył, On sprawuje, On oświeca tego
Żywotem, szczęściem, sławą. Król sam zna samego.

I to cel jego sprawom. On w pierwszej ojczyźnie,
Gdy moc błąd wziął bezbożny, sam się oparł, iż nie
Zgasła powszechna wiara. Stąd go łaski swojej.
Pan naczyniem uczynił, w pokoju, we zbrojej,

Więtszym obojga szczęścia. (…)

(M. Sęp Szarzyński, Pieśń VII, Stefanowi Batoremu, królowi polskiemu)

Ad 1 Wiersz Przecława Słoty, znany jako Pieśń o chlebowym stole, powstał w średniowieczu i zachowuje wszystkie cechy systemu intonacyjno-zdaniowego, w którym intonacja współtworzy konstantę wierszotwórczą. Intonacja to brzmieniowy odpowiednik składniowej segmentacji wypowiedzi, który polega na zmianach wysokości tonu głosu zależnie od budowy i znaczenia wypowiadanych zdań. Intonacja opadająca to kadencja, a wznosząca – antykadencja. W przywołanym wierszu linia intonacyjna wynikająca z budowy składniowej (we współczesnej edycji dodatkowo podkreślona interpunkcją, w polszczyźnie zdeterminowaną przez syntaksę) w żaden sposób nie koliduje z podziałem na wersy. W każdym wersie mieści się kadencja (np. w szóstym) lub antykadencja (wersy 1, 2, 3, 4, 5). Wyliczenie nieskomplikowanych potraw kuchni staropolskiej ujęte zostało w szeregu antykadencji. Ekwiwalencję wersów dodatkowo podkreślają polisyndeton i paralelizm składniowy (sygnalizujące enumerację) oraz deklinacyjne rymy gramatyczne. Utwór napisany jest frazą małą – linia intonacyjna nie zmienia swojego biegu w żadnym z przywołanych wersów. Rozmiar wersów oscyluje wokół ośmiozgłoskowca (waha się od 7 do 9 sylab), wyraźnie dążąc do wtórnego wyrównania melicznego, dodatkowo wiążąc intonację składniową i wersową. Taka długość wersu dobrze współgra z naturalnym tokiem języka polskiego, w którym – zgodnie z zasadami składni – budowane są całostki intonacyjne o zbliżonym rozmiarze.

Ad 2 Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego to wiersz średniowieczny intonacyjno-zdaniowy, napisany dużą frazą. W obrębie tego systemu wersyfikacyjnego w dłuższych wersach granica składniowa wyznacza nie tylko klauzulę, ale również przedział wewnętrzny (choć tu zawsze jest słabsza niż koniec zdania). Linia intonacyjna wynikająca ze składni nie kłóci się z podziałem wersowym – klauzula jest zawsze tożsama z finałem kadencji lub antykadencji, a w wierszu brak przerzutni. W obrębie jednak pojedynczego wersu intonacja zmienia swój bieg, a przestrzeń wersową wypełniają antykadencja i kadencja, uzupełniające się wzajemnie pod względem semantycznym. Wyrazista intonacja sprawia, że zmiana przypadająca w połowie wersu jest wyraźnie słyszalna i stanowi swego rodzaju intonacyjną średniówkę (6/7 + 6/7/8). Wiersz oscyluje wokół trzynastozgłoskowca. Nie jest to jeszcze sylabizm względny, ale można przypuszczać, że taka długość wersu wydawała się anonimowemu autorowi stosowna do opiewania nieszczęsnego losu dzielnego Andrzeja Tęczyńskiego przez analogię do antycznej wierszowanej epiki heroicznej. Zmiana biegu intonacji w obrębie każdego wersu buduje paralelizm intonacyjny (często wsparty paralelizmem składniowym) w partiach poświęconych opłakiwaniu rycerza, a dynamizuje tekst we fragmentach opisujących niecną napaść.

Ad 3 Hymn Jana Kochanowskiego o incipicie „Czego chcesz od nas, Panie” opublikowany wraz ze zbiorem Pieśni, to regularny trzynastozgłoskowiec ze średniówką po siódmej sylabie, z paroksytoniczną stabilizacją akcentu przed średniówką i w klauzuli. Intonacja składniowa zasadniczo pozostaje tu zgodna z wierszową, choć nie jest to typową cechą sylabizmu. W wierszu nie ma przerzutni. Bieg linii intonacyjnej (kadencja lub antykadencja) obejmuje cały wers lub – rzadziej – przestrzeń przedśredniówkową bądź pośredniówkową. Budowane układy intonacyjne są symetryczne, dychotomiczne, układane w dystychy, cięte regularną średniówką. Harmonia struktury odzwierciedla wizję opisywanego świata, doskonale zaprojektowanego przez Boga-architekta. Silna meliczność tekstu i liczne paralelizmy składniowe sprzyjają zgodności podziału wersowego i składniowego. Jest to jeden z pierwszych polskojęzycznych utworów Kochanowskiego (powstał prawdopodobnie w latach 1558–1559), możliwe więc, że jego układ intonacyjny zachowuje jeszcze cechy typowe dla liryki średniowiecznej1)J. Pelc, Wiersze Jana Kochanowskiego w rękopisie Osmolskiego a wczesne wydania hymnu „Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary”, „Archiwum Literackie”, t. IV, pt. Miscellanea Staropolskie, Wrocław 1972, s. 66.. W późniejszych pieśniach Kochanowskiego pojawiają się przerzutnie, ale są one tylko niewielkim zaburzeniem w zgodności toku składniowego i wersowego, zazwyczaj ilustrującego harmonię otaczającego świata.

Ad 4 W Pieśni VII Mikołaja Sępa Szarzyńskiego w obrębie jednego wersu intonacja zmienia się czasem trzykrotnie (w wersach: 3, 5, 6, 8), a nawet czterokrotnie (w wersie 4). Wiersz jest sylabiczny, napisany trzynastozgłoskowcem ze średniówką po siódmej sylabie oraz z paroksytoniczną stabilizacją akcentu przed średniówką i w klauzuli, ma więc identyczną budowę jak wyżej analizowany utwór Kochanowskiego, ale pod względem intonacji bardzo się od niego różni. Dynamika wiersza Sępa Szarzyńskiego ujawnia się nie w budowie wersologicznej, ale dopiero w napięciu pomiędzy wersyfikacją a intonacją2)J. Błoński, Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Kraków 2001.. Układ linii intonacyjnej, operowanie różną długością pauzy, unikanie paralelizmów składniowych budują – specyficzną dla tego poety – niesymetryczną strukturę utworu. Taki sposób operowania intonacją ma znaczenie również w planie treści. Szarzyński użył systemu sylabicznego w zupełnie innym celu niż Kochanowski – nie aby oddać harmonię świata, ale by ukazać jego zmienność i nieustanny ruch. Nawet w pochwalnej, dydaktycznej pieśni poświęconej Batoremu uderza zmienność linii intonacyjnej. Celowe, daleko idące rozbieżności pomiędzy tokiem składniowym a wierszowym, rozejście rytmu wiersza i zdania dalece odbiegają od renesansowej twórczości i czynią z Szarzyńskiego prekursora baroku.


Przypisy   [ + ]

1. ↑ J. Pelc, Wiersze Jana Kochanowskiego w rękopisie Osmolskiego a wczesne wydania hymnu „Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary”, „Archiwum Literackie”, t. IV, pt. Miscellanea Staropolskie, Wrocław 1972, s. 66.
2. ↑ J. Błoński, Mikołaj Sęp Szarzyński a początki polskiego baroku, Kraków 2001.
Posted in Praktyki
Tagged Agnieszka Kwiatkowska, lato 2015
Previous Post: What Can Experiance Save Potics From? Preliminary Investigations
Next Post: Poetics, Ethics and Globalization

Secondary Sidebar

Najnowszy numer – wiosna-lato 2022 (28-29)

Latest Issue – spring-summer 2022 (28-29)

Archiwum

  • zima 2022
  • jesień 2021
  • lato 2021
  • wiosna 2021
  • zima 2021
  • jesień 2020
  • lato 2020
  • wiosna 2020
  • zima 2020
  • jesień 2019
  • lato 2019
  • zima/wiosna 2019
  • jesień 2018
  • lato 2018
  • zima/wiosna 2018
  • jesień 2017
  • wiosna/lato 2017
  • zima 2017
  • jesień 2016
  • wiosna/lato 2016
  • zima 2016
  • jesień 2015
  • lato 2015

Archive

  • winter 2022
  • fall 2021
  • summer 2021
  • spring 2021
  • winter 2021
  • fall 2020
  • summer 2020
  • spring 2020
  • winter 2020
  • fall 2019
  • summer 2019
  • winter/spring 2019
  • fall 2018
  • summer 2018
  • winter/spring 2018
  • fall 2017
  • spring/summer 2017
  • winter 2017
  • fall 2016
  • spring/summer 2016
  • winter 2016
  • fall 2015
  • summer 2015

Tagi

Agnieszka Kwiatkowska Agnieszka Waligóra Cezary Rosiński Elżbieta Winiecka Ewa Kraskowska fall 2015 fall 2016 fall 2017 fall 2018 fall 2019 fall 2021 Gerard Ronge jesień 2015 jesień 2016 jesień 2017 jesień 2018 jesień 2019 jesień 2021 Joanna Grądziel-Wójcik lato 2015 lato 2018 lato 2020 lato 2021 Lucyna Marzec spring/summer 2016 spring/summer 2017 spring 2021 summer 2015 summer 2018 summer 2020 summer 2021 Tomasz Mizerkiewicz winter/spring 2018 winter/spring 2019 winter 2016 winter 2017 winter 2021 wiosna/lato 2016 wiosna/lato 2017 wiosna 2021 zima/wiosna 2018 zima/wiosna 2019 zima 2016 zima 2017 zima 2021

Copyright © 2023.

Korzystając ze strony wyrażają Państwo zgodę na wykorzystywanie przez nas plików cookies.Zgoda